دیالیز چیست؟
کلیه ها مسئول تصفیه کردن مواد زائد از خون هستند. دیالیز عملیاتی است که جایگزینی برای بسیاری از وظائف و مسئولیت های طبیعی کلیه ها می باشد. کلیه ها دو عضوی هستند که در هر دو طرف پشت حفره شکم قرار گرفته اند. دیالیز به افراد این امکان را می دهد، با اینکه دیگر کلیه هایشان به خوبی کار نمی کند، بتوانند زندگی خوب و مفیدی را بگذرانند.
دیالیز با انجام عملکردهای کلیه های از کار افتاده، به بدن کمک می کند. کلیه ها نقش های مختلفی در بدن دارند. یکی از وظائف مهم و اصلی کلیه ها، تنظیم توازن آب بدن است. آنها اینکار را با تنظیم مقدار ادرار که به طور روزانه از بدن خارج می شود، انجام می دهند. در روزهای گرم، بدن بیشتر عرق می کند. درنتیجه، آب کمتری باید از کلیه ها دفع شود. در روزهای سرد نیز که بدن کمتر عرق می کند، برای حفظ توازن مناسب در بدن، خروج ادرار باید بیشتر باشد. این وظیفه کلیه هاست که کار تنظیم مایعات بدن را توسط خروج ادرار انجام دهند.
یکی دیگر از وظائف اصلی کلیه ها خارج کردن مواد زائدی است که بدن در طول روز تولید می کند. در عملکردهای مختلف بدن، سلول ها انرژی مصرف می کنند. عملکرد سلول ها مواد زائدی تولید می کند که باید از بدن بیرون روند. وقتی این مواد زائد به اندازه کافی از بدن دفع نشوند، در بدن جمع می شوند. بالا رفتن میزان این مواد زائد در بدن، آزوتمیا نام دارد که با آزمایش خون سنجیده می شود. وقتی مواد زائد در بدن جمع می شوند، حال بدی در بدن ایجاد می شود که اورمی یا اوره خونی نامیده میشود.

چه زمان بیماران به دیالیز نیاز پیدا می کنند؟
بیماران معمولاً زمانیکه مواد زائد بدنشان آنقدر زیاد می شود که به خاطر آن ناراحتی در بدنشان ایجاد میگردد، نیاز به انجام دیالیز پیدا می کنند. سطح مواد زائد معمولاً کم کم در بدن افزایش می یابد. پزشکان مواد شیمیایی مختلفی را در خون اندازه گیری می کنند تا ببینند چه زمان دیالیز برای بیمار لازم می شود. دو مورد از مهمترین مواد شیمیایی موجود در خون که برای این مورد اندازه گیری می شوند، کراتینین و نیتروژن اوره خون است. وقتی مقدار این دو ماده در خون بالا می رود، نشاندهنده این است که توانایی کلیه ها برای تصفیه بدن از مواد زائد پایین آمده است.
پزشکان برای سنجش سطح عملکرد و فعالیت کلیه ها از آزمایش ادرار، تصفیه کراتینین، استفاده می کنند. بیمار ادرار را در ظرفی مخصوص برای یک روز کامل نگهداری می کند. مواد زائد موجود در ادرار و خون با اندازه گیری مقدار کراتینین، سنجیده می شوند. با مقایسه سطح این ماده در خون و ادرار، پزشک تشخیص می دد که کلیه ها کار می کنند یا خیر. نتیجه این عمل تصفیه کراتینین نامیده می شود. معمولاً وقتی آزمایش تصفیه کراتینین تا cc/minute 12-10 پایین می آید، بیمار به دیالیز نیاز دارد.
پزشک از شاخص های دیگری نیز برای تعیین وضعیت بیمار استفاده می کند تا درمورد نیاز او به دیالیـز تصمیم بگیرد. اگر بیمار ناتوانی عمده ای در استخراج مواد زائد از بدن داشته باشد، یا اگر دچار بیماری های قلبی، ریه، معده و زا این قبیل بود، یا با حس چشایی یا جس در پاهای خود مشکل داشت، باوجدیکه ممکن است تصفیه کراتینین تا آن میزان که گفته شد پایین نیامده باشد، باز دیالیز توصیه می شود.

انواع دیالیز :

1- دیالیز خونی   2- دیالیزصفاقی

• در دیالیز خونی یا همودیالیز برای خارج کردن مواد زائد و آب اضافی از بدن به وسیله دستگاه همودیالیز از یک نوع فیلتر خاص استفاده می کنند.
در همودیالیز، خون بدن بیمار از یک فیلتر در دستگاه دیالیز که غشای دیالـیز نامیده می شود عبور می کند. در این عملیات، یک لوله پلاستیکی خاص بین یک سرخرگ و سیاهرگ در دست یا پا قرار داده می شود. گاهی اوقات، یک ارتباط مستقیم بین سرخرگ و سیاهرگ در دست برقرار می شود. این عملیات Cimino Fistula نامیده می شود. سوزن ها بین این پیوند قرار داده شده و خون زا طریق دستگاه فیلتر به داخل دستگاه دیالیز و دوباره به داخل بدن بیمار رانده می شود. در دستگاه دیالیز، محلولی در آن طرف فیلتر مواد زائد را از بدن بیمار دریافت می کند.

• در دیالیز صفاقی از مایعی که با یک لوله پلاستیکی در حفره شکم بیمار قرار داده می شود، مواد زائد و آب اضافی از بدن خارج می شود.
در دیالیز پریتونیل از بافت های داخل شکم خود بیمار بعنوان فیلتر استفاده می شود. روده ها داخل حفره شکم، در فضای بین دیواره شکم و مهره های پشت قرار دارند. یک لوله پلاستیکی که بول دیالیز نامیده می شود، از طریق دیواره شکم، داخل حفره شکم قرار داده می شود. سپس یک مایع خاص را وارد حفره شکم کرده که روده ها را شستشو می دهد. دیواره روده بعنوان یک فیلتر بین این مایع و جریان خون عمل می کنند. با استفاده از انواع مختلف محلول ها، مواد زائد و آب اضافی را می توان با این عملیات از بدن بیمار خارج کرد.

بیمار طی دیالیز چه می کند؟
درمان همودیالیز در واحد همودیالیز صورت می گیرد. واحد همودیالیز یک ساختمان خاص است که با دستگاه هایی تجهیز شده است که درمان دیالیز را انجام می دهند.
بیماران باید معمولاً سه بار در هفته به واحد دیالیز مراجعه کنند. برای مثال، شنبه/دوشنبه/چهارشنبه یا یکشنبه/سه شنبه/پنجشنبه. هر جلسه همودیالیز حدود 2 تا 4 ساعت طول می کشد.
در دیالیز صفاقی لازم است که بیمار نقش فعالتری را در درمان خود داشته باشد. یکی از مهمترین مسائل مسئولیت بیمار برای حفظ استریلیتی است تا از عفونت جلوگیری شود.در این عملیات، بیمار ابتدا خود را وزن می کند تا مایع مناسب انتخاب شود آنگاه بیمار ماسکی زده و محل لوله را تمیز میکند. اجازه داده شده مایعی که درحفره پریتوئن بوده خارج شود و یک محلول جدید را مرتبط می کند که به داخل حفره پریتوئن فرستاده شود. این عملیات معمولاً 30 دقیقه زمان می برد .

مزایای انواع مختلف دیالیزهر دو نوع دیالیز مزایا و معایبی دارندکه برحسب شیوه زندگی، سیستم حمایتی، و میزان مسئولیت پذیری بیمار
تصمیم گیری میشود. هر بیمار باید از دیدگاه خود به این دو نوع روش درمانی نگاه کند.

برای بسیاری از بیماران، یکی از مهمترین مزیت های همودیالیز این است که هیچ مشارکتی در درمان ندارند. تنها کاری که باید بکنند این است که تا بیمارستان یا کلینیک مخصوص دیالیز بروند.

برای آندسته از بیمارانی که درمان های مستقل تری را ترجیح می دهند، دیالیز صفاقی برنامه تغییرپذیرتری دارد و می تواند در خانه هم انجام گیرد. اما هنوز هم باید روزانه ساعتی را صرف عملیات دیالیز کند.

مهمترین مشکل دیالیز صفاقی احتمال عفونت است. بیمار یک لوله پلاستیکی دارد که از حفره پریتوئن به خارج بدن می رود و این می تواند احتمال وارد شدن باکتری را به بدن افزایش دهد.پرستاری از بیمار دیالیزی دیالیز: روشی است که برای خارج ساختن مایعات و فراورده های زائد اورمیک از بدن استفاده می شود و به دو نوع دیالیز خونی و صفاقی دسته بندی می شود . که ما فقط دیالیز خونی را مورد بررسی قرار می دهیم.دیالیز خونی : این بیماری در نارسایی مزمن کلیه (CRF) Cronic Renal Failure اتّفاق می افتد که در آن 80-90 درصد بافت کلیه از بین می رود . در این حالت توانایی بدن برای حفظ تعادل آب و الکتولیت ها و وضعیّت شیمیایی بدن مختل می شود . در نهایت به اوره کشنده ( احتباس مقدار زیادی اوره و سایر مواد نیتروژنی در خون ) منجر می شود . علل ایجاد کننده CRF عبارتند از گلومرولونفریت ، دیابت شیرین ، افزایش فشار خون کنترل نشده ، کلیه پلی کیستیک ، پیلونفریت و انسداد مجاری ادراری .علائم : بارزترین علائم آن روی سیستم عصبی است که باعث لتارژی ( خواب آلودگی ) ،گیجی ، ....،تشنّج و... می شود .همچنین روی سیستم گوارشی ( باعثیا اشتهایی ، تهوع و ...) ، سیستم قلبی عروقی ( هیپرولمی ، ادم ، افزایش فشارخون ، ctlf و ...) ، سیستم خون ساز ( باعث آنمی ، لکوسیتوز و ... ) سیستم عضلانی ( باعث اختلالات بیشتر در اثر کاهش دفع فسفر و کاهش جذب کلسیم از روده می باشد که شامل درد در استخوان و مفاصل می باشد ) سیستم ادراری ( کاهش برون ده ادراری ، کاهش وزن مخصوص ادرار ، پروتئین اوری و ...) سیستم ریوی ( تنگی نفس ،........و...) سیستم تناسلی ( نازایی ، کاهش میل جنسی ، ناتوانی جنسی و اختلال در قاعگی و ... ) و پوست ( رنگ پریدگی ، خارش بسیار شدید ...) .CRF ممکن است به تدریج و در طی چندین سال و یا بدنبال یک حمله که بیمار نتواند از آن رهایی وبهبود یابد ، ایجاد شود . بیماری بر شغل فرد نیز تأثیر می گذارد فرد باید هرهفته به مدّت سه یا چهاربار و هر بار چهار تا پنج ساعت و حتی کل روز دیالیز شود و این باعث می شود فرد نتواند کارهای خود را به درستی انجام دهد.

مزایای انواع مختلف دیالیز
هر دو نوع دیالیز، همودیالیز و دیالیز پروتنیل، مزایا و معایبی دارند. بستگی به بیمار دارد که تصمیمی بگیرد کدامیک از این عملیات برحسب شیوه زندگی وی، سایر بیماری ها، سیستم حمایتی، و میزان مسئولیت پذیری او در برنامه درمانی، برای او بهتر است. هر بیمار باید از دیدگاه خود به این دو نوع روش درمانی نگاه کند.
بیماران صرفنظر از نوع دیالیز که انتخاب می کنند، مسئولیت های مختلفی از قبیل دنبال کردن یک برنامه غذایی، توجه به میزان مصرف مایعات خود و مصرف ویتامین ها و سایر داروها برای کنترل فشار خون و توازن کلسیم و فسفات، بر عهده دارند.
برای بسیاری از بیماران، یکی از مهمترین مزیت های همودیالیز این است که هیچ مشارکتی در درمان ندارند. تنها کاری که باید بکنند این است که تا بیمارستان یا کلینیک مخصوص دیالیـز بروند. علاوه بر این در همودیالیز رژیم غذایی . کنترل مایعات بدن سخت تر از دیالیز پریتونیل است.
برای آندسته از بیمارانی که درمان های مستقل تری را ترجیح می دهند، دیالیـز پریتونیل برنامه تغییرپذیرتری دارد و می تواند در خانه هم انجام گیرد. اما هنوز هم باید روزانه ساعتی را صرف عملیات دیالیز کند اما می تواند زمانبندی آن را برحسب کارهای خود تنظیم کند. از اینها گذشته، دیالیز پریتونیل باید هر روز هفته انجام شود.
مهمترین مشکل دیالیز پریتونیل احتمال عفونت است. بیمار یک لوله پلاستیکی دارد که از حفره پریتونیل به خارج بدن می رود و این می تواند احتمال وارد شدن باکتری را به بدن افزایش دهد.

مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
افسردگی
افسردگی شایع‌ترین شکایت روانی در بیمارن دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است. افسردگی مهم‌ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به قطع دیالیز شود.

سوء تغذیه

سوء تغذیه یک مساله نسبتاً رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریباً ۳/۱ بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند. سوء تغذیه می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم، افزایش از دست دادن پروتئین باشد. آثار سو تغذیه زیاد است و شامل افزایش مرگ و میر و دفعات بستری در بیمارستان، خستگی و بازتوانی ضعیف است.

افزایش فشار خون

افزایش فشار خون به عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیمارن دیالیزی در نظر گرفته می‌شود. تخمین ما از خطر بیماری قلبی عروقی همراه با افزایش فشار خون شریانی در جمعیت دیالیزی بر اساس مطالعات طولانی مدت محدودی استوار است.از عوارض دیگر موجود در بیماران دیالیز می‌توان به اختلالات خونی، اختلالات آندوکرین، بیماری استخوان و ... اشاره کرد.

زمان انجام دیالیز

بيماران معمولا زماني‌كه مواد زائد بدنشان آنقدر زياد مي شود كه‌ ‌به خاطر آن ناراحتي در بدنشان ايجاد مي شود، نياز به انجام دياليز پيدا مي كنند‌. ‌سطح مواد زائد معمولا كم كم در بدن افزايش مي يابد. پزشكان مواد شيميايي مختلفي را در خون اندازه‌‌گيري مي كنند تا ببينند چه زمان دياليز براي بيمار لازم مي شود. دو‌ ‌مورد از مهم‌ترين مواد شيميايي موجود در خون كه براي اين مورد اندازه گيري مي شوند، ‌ ‌كراتينين و نيتروژن اوره خون است. وقتي مقدار اين دو ماده در خون بالا مي رود، ‌ ‌نشان‌دهنده اين است كه توانايي كليه ها براي تصفيه بدن از مواد زائد پايين آمده است. پزشكان براي سنجش سطح عملكرد و فعاليت كليه ها از آزمايش ادرار، تصفيه‌ ‌كراتينين، استفاده مي كنند. بيمار ادرار را در ظرفي مخصوص براي يك روز كامل نگهداري مي كند. مواد زائد موجود در ادرار و خون با اندازه گيري مقدار كراتينين، سنجيده مي‌ ‌شوند. با مقايسه سطح اين ماده در خون و ادرار، پزشك تشخيص مي هد كه كليه ها كار مي‌ ‌كنند يا خير. نتيجه اين عمل تصفيه كراتينين ناميده مي شود. معمولا وقتي آزمايش تصفيه كراتينين تا‌ 10-12cc/minute پايين مي آيد، بيمار به دياليز نياز دارد‌. ‌پزشك از شاخص هاي ديگري نيز براي تعيين وضعيت بيمار استفاده مي كند تا‌ ‌درمورد نياز او به دياليز تصميم بگيرد. اگر بيمار ناتواني عمده اي در استخراج مواد‌ ‌زائد از بدن داشته باشد، يا اگر دچار بيماري هاي قلبي، ريه، معده و از اين قبيل‌ ‌بود، يا با حس چشايي يا حس در پاهاي خود مشكل داشت، باوجود اين‌كه ممكن است تصفيه‌ ‌كراتينين تا آن ميزان كه گفته شد پايين نيامده باشد، باز هم دياليز توصيه مي شود‌.