این روش که در ابتدا بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد ، برای اولین بار در سال 1929 توسط ورنر فورسمن بر روی انسان صورت گرفت. هدف فورسمن ابداع روشی برای رساندن مستقیم داروها به درون قلب بود ، اما قابلیت تکنیک فورسمن ، به عنوان یک ابزار تشخیصی توسط افراد دیگر مورد توجه قرار گرفت. امروزه سالانه بیش از یک میلیون کاتتریزاسیون و آنژیوگرافی قلبی برای اهداف تشخیصی ، مداخله درمانی یا هر دو انجام می‌پذیرد.

آنژیوگرافی یا آرتریوگرافی یک روش تصویربرداری پزشکی است که در آن اجزای دستگاه گردش خون شامل: سرخرگ‌ها ، سیاهرگ‌ها و حفره‌های قلب با تابش اشعه ایکس به تصویر کشیده می‌شوند. آنژیوگرافی یکی از اقدامات تهاجمی قلبی به شمار می‌رود ، به این صورت که کاتتر یا لوله‌ای باریک از طریق سیاهرگ یا سرخرگ‌های پا یا دست به سمت قلب هدایت شده و مستقیماً اندازه گیری‌ها و تصویربرداری‌های لازم را میسر می‌سازد.
نتایج به دست آمده از آنژیوگرافی کرونری عبارتند از مشخص کردن تعداد عروق کرونری ، نشان دادن محل دقیق انسداد داخل عروق و نشان دادن وسعت انسداد عروق.
راه‌های درمان گرفتگی رگ‌های کرونر بر اساس میزان گرفتگی عروق شامل درمان دارویی ، آنژیوپلاستی و عمل جراحی قلب باز است.

برای انجام آنژیوگرافی ، بیمار در بیمارستان بستری و در محل کشاله ران یک سوراخ کوچک ایجاد می‌‌شود. سپس یک لوله باریک از رگ پا به داخل رگ‌های قلب فرستاده می‌شود. بعد از آن ، مواد مورد نظر (ماده حاجب) به درون لوله تزریق می‌شود و به رگ‌های قلب منتقل می‌شود. در این حین از رگ‌ها عکس گرفته می‌شود تا گرفتگی عروق ، درصد تنگی و اینکه کدام رگ و کجای رگ تنگ است ، مشخص شود.

 دستگاه سی‌تی آنژیو (CTA) یا سی تی آنژیوگرافی (CT Angiography) چیست؟
عوارض دستگاه سی تی آنژیو قطعاً بسیار کمتر از آنژیوگرافی است اما گاهی متخصصان قلب بدون توجه به این مسئله ، برای بیمار آنژیوگرافی تجویز می‌کنند و به صورت خود ارجاعی خودشان انجام می‌دهند. دستگاه‌هایی که به عنوان دستگاه سی تی آنژیو معروف شده‌اند ، در واقع دستگاه‌هایی سی تی اسکن 64 اسلایس هستند که می‌توانند علاوه بر اسکن قسمت‌های مختلف بدن ، از داخل رگ و عروق کرونر قلب هم تصویربرداری کنند.
تصویربرداری این دستگاه‌ها بسیار دقیق است و عوارض آن به مراتب کمتر از دستگاه‌های آنژیوگرافی است. دیگر لازم نیست وسیله تصویربرداری وارد رگ بیمار شود و مثل یک عکس ساده کلیه با تزریق وریدی از جلوی آرنج ، تصویربرداری از عروق انجام می‌شود و فرد مراجعه کننده بلافاصله می‌تواند از روی تخت بلند شود و به خانه برود و هیچ عارضه‌ای ندارند. در حالی که آنژیوگرافی بسیار دردناک است و فرد بیمار باید عوارض زیادی را تحمل کند ، هزینه سی تی آنژیو نیز در گران‌ترین مراکز خصوصی کمتر از نصف آنژیوگرافی است اما برخی متخصصان قلب برای اینکه سی تی آنژیو را متخصص رادیولوژیست انجام می‌دهد ، برای بیمار آنژیوگرافی تجویز می‌کنند و به صورت خود ارجاعی خودشان این کار را انجام می‌دهند ، بدون اینکه هیچ مرجع دیگری بر لزوم این کار نظارت داشته باشد. بحث خود ارجاعی پزشکان در تمام کشورها یک بحث چالش برانگیز است و هیچ بعید نیست که منافع مادی در تجویز این موارد دخیل باشد ؛ نمی‌توان گفت کل این نوع خدمات خود ارجاعی ممنوع شود اما باید قانونمند شود و یک گروه متخصص باید این موارد را تأیید کنند. مسئله دیگر این است که تعداد دستگاه‌های سی تی آنژیو در کشور کمتر از تعداد موردنیاز است و برای تأمین نیازها باید در هر استان حداقل یک مرکز سی‌تی آنژیو یا سی تی اسکن ‌اسلایس وجود داشته باشد.

مزایای سی تی آنژیوگرافی
سی تی آنژیوگرافی قادر است تنگ شدن عروق خونی را به موقع تشخیص دهد و درنتیجه زمان کافی برای درمان وجود دارد.
سی تی آنژیوگرافی جزئیات آناتومیک دقیق تری از عروق خونی نسبت به MRI می‌دهد.
سی تی آنژیوگرافی به عنوان غربالگری بیماران عروقی ایمن تر ، سریع تر و ارزان تر از آنژیوگرافی است و بیمار احساس ناراحتی کمتری می‌کند.

محدودیت‌های سی تی آنژیوگرافی
در شخصی که بسیار چاق است ، تصاویر کیفیت بسیار خوبی نخواهند داشت.
در بیمارانی که بیماری کلیوی پیشرفته یا دیابت شدید دارند نباید انجام شود ، چون ماده حاجب می‌تواند به عملکرد کلیوی صدمه بیشتری بزند.
اگر یک بیمار ضربان نامنظم قلب داشته باشد یا پلاک های متعدد کلسیمی در جدار رگ داشته باشد ، ممکن است سی تی آنژیوگرافی به سختی تفسیر شود.
سی تی آنژیوگرام به اندازه آنژیوگرافی با کاتتر در عکس‌برداری از عروق پیچ در پیچ قابل اطمینان نیست. به خصوص در شریان‌های کرونری در قلبی که به سرعت در حرکت است.
سی تی آنژیوگرافی برای دیدن عروق خونی در نقاط کلیدی بدن استفاده می‌شود که شامل: مغز ، کلیه‌ها ، لگن ، پاها ، قلب ، گردن و شکم است.
خطر واکنش های حساسیتی در برابر تزریق یُد وجود دارد.
در صورت نشت ماده تزریقی به پوست ، پوست تخریب می‌شود.
در مقایسه با سایر روش های تصویربرداری پزشکی ، میزان تشعشع یونیزه این روش بسیار بیشتر است و بسته به سن بیمار و روش آزمایش ، این روش خطر ابتلا به سرطان را برای تمام طول عمر افزایش می‌دهد. در برخی شرایط ، مزایای این روش می‌تواند بیشتر از مشکلات برشمرده باشد.

پزشکان از روش سی تی آنژیو برای موارد زیر استفاده می‌کنند:
- تشخیص بیماری‌ها و آنوریسم (بزرگ شدن) آئورت و سایر رگ های بزرگ.
- تشخیص تنگی‌ها در رگ‌هایی که جریان خون را به مغز محدود می‌کند و منجر به حمله مغزی می‌شود.
- تشخیص بیماری‌ها در شریان‌هایی که به سمت پاها می‌روند و نازک شده‌اند.
- دیدن مسیر رگ‌های کلیه برای پیوند کلیه یا بیماری‌های رگ کلیه.
- صدمه را در شریان‌های گردن ، سینه ، شکم و لگن نشان می‌دهد.
- شریان‌های تغذیه کننده به تومور را قبل از جراحی ارزیابی می‌کند.
- شریان‌های ریوی را برای تشخیص آمبولی ریه بررسی می‌کند.

تفاوت آنژیوگرافی با سی تی آنژیوگرافی
سی تی آنژیوگرافی روش جایگزینی است که در چند سال گذشته به یکی از اولی ترین روش های برخی پزشکان بدل شده است. در سی تی آنژیو با استفاده از اشعه  X ، جریان خون در عروق مشاهده می‌شود. به این صورت که با استفاده از اشعه X و تحلیل کامپیوتری دستگاه CT ، تصاویری را تولید می‌کند که امواج اشعه X از وسیله‌ای چرخشی از میان ناحیه مورد نظر بدن بیمار با زوایای گوناگون برای ساختن تصاویر Cross-Sectional عبور می‌کند ، سپس به صورت تصاویر سه بعدی بازسازی می‌شوند. در مقایسه با کاتتر آنژیوگرافی که باید کاتتر درون رگ قرار بگیرد و ماده حاجب تزریق شود ، سی تی آنژیوگرافی کمتر تهاجمی است و بیمار احساس امنیت بیشتری دارد.

برای انجام آنژیوگرافی در محل کشاله ران یک سوراخ کوچک ایجاد می ‌شود ، سپس کاتتر که لوله‌ ای بلند ، باریک و توخالی است را به داخل رگ رانده و از آن جا به داخل قلب و رگ‌ های کرونر می فرستند. پس از این ‌که نوک کاتتر به داخل رگ کرونری فرستاده شد ، ماده ‌ای حاوی یُد که ماده حاجب نامیده می ‌شود ، تزریق می ‌شود و تصویر رگ‌ ها نمایان می ‌شود.

نکته قابل توجه در تفاوت های آنژیوگرافی و سی تی آنژیوگرافی ، در قیمت و صرف زمان برای بیمار است. در آنژیوگرافی بیمار ساعت ها بستری می شود اما سی تی آنژیو حداکثر یک ساعت وقت بیمار را می گیرد.

نکته دیگری که نباید از آن به سادگی گذشت ، تعیین سن و وضعیت ظاهری بیمار برای تجویز آنژیوگرافی یا سی تی آنژیو است. در بررسی های به عمل آمده مشخص شده که اصولا سی تی آنژیو برای بیماران کم سن که مشکوک به داشتن بیماری قلبی هستند و یا جهت اطلاع از وضع بیمار در نظر گرفته می شود اما مشاهدات عینی خبر از توصیه پزشکان به این بیماران برای آنژیوگرافی در وهله نخست دارد.

آنژیوگرافی و سی تی آنژیوگرافی هر دو روش‌هایی دقیق برای بررسی رگ‌‌های اصلی خون رسان (کرونر) قلب هستند اما هزینه‌ آنژیوگرافی که با عبور یک لوله باریک از رگ پا به قلب انجام می‌شود ، تقریباً سه برابر هزینه‌ سی تی ‌آنژیوگرافی است که فقط با یک تزریق وریدی در دست انجام می‌شود. زمانی که صرف آنژیوگرافی می‌شود نیز چندین ساعت بیشتر از سی تی ‌آنژیوگرافی است.

کاهش خطر با سی تی اسکن
امروزه با کمک سی تی اسکن ، عروق قلب بدون نیاز به آنژیوگرافی بررسی می‌شوند و در اکثر موارد بیمارانی که مشکلات قلبی دارند تنگی‌های احتمالی عروق‌شان با دقت بالا از این طریق قابل بررسی خواهد بود. به همین دلیل در بسیاری از مراکز دنیا میزان آنژیوگرافی تشخیصی به‌شدت کاهش پیدا کرده است. با استفاده از سی تی اسکن می‌توان نقشه تنگی‌های عروق را به دست آورد و بعد تصمیم به انجام آنژیوپلاستی ، بای‌پس عروقی و ... گرفت. به این ترتیب می‌توان خطرات احتمالی آنژیوگرافی غیرضروری را کاهش داد.

بررسی تنها با یک تزریق ساده
در سی تی آنژیو ، ماده حاجب (ماده‌ای برای افزایش کنتراست در پرتونگاری) با سرعت بالا در ورید دست تزریق می‌شود. سپس این ماده به قلب و بعد از آن به سایر ارگان‌های بدن منتقل می‌شود. با در نظر گرفتن زمان ورود ماده حاجب به شریان‌های ارگان موردنظر از آن عکسبرداری می‌شود. برای مثال زمانی که ماده حاجب را به ورید دست تزریق می‌کنند ، حدود 10 ثانیه بعد دارو به قلب وارد و از آن خارج می‌شود. سپس حدود 20 ثانیه بعد وارد عروق شکم می‌شود و حدود 30 ثانیه بعد از آن به عروق پا می‌رود. قبلا برای تصویربرداری از شریان با دستگاه معمولی لازم بود بيمار را به اتاق آنژیوگرافی ببرند و شریان را در پا سوراخ کنند و این کار را انجام دهند. اما الان تنها با تزریق ماده حاجب در دست مثل سایر تزریق‌های وریدی این کار را انجام می‌دهند. به این ترتیب نیاز به انجام یک آنژیوگرافی معمولی که کاری وقت‌گیر و سخت است ، کنار گذاشته می‌شود.

بیمار 15 تا 20 دقیقه بعد مرخص می‌شود
بیمار بعد از انجام عکسبرداری در سی تی آنژیوگرافی می‌تواند 15 تا 20 دقیقه بعد مرخص شود و مشکلی نخواهد داشت. سی تی آنژیوگرافی عمل دردناکی نیست. فقط گاهی‌اوقات زمانی که ماده حاجب با سرعت داخل ورید تزریق می‌شود ، ممکن است ورید پاره شود و ماده زیر پوست برود که البته این اتفاق بسیار نادر است و سالی یک یا دو بار بیشتر رخ نمی‌دهد. هزینه سی تی آنژیوگرافی تقریباً یک‌سوم آنژیوگرافی است. البته سی تی آنژیوگرافی انواع مختلفی دارد ؛ برای مثال می‌توان به سی تی آنژیوگرافی مغز ، قلب ، ریه و ... اشاره کرد. هزینه آن بسته به نوع سی تی آنژیو و دولتی یا خصوصی بودن بیمارستان می‌تواند از 100 تا 600 هزار تومان متفاوت باشد. سی تی آنژیو توسط رادیولوژیست‌ها در مراکز مختلف دولتی و خصوصی پیشرفته کشور از جمله بیمارستان امام خمینی انجام می‌شود. حداقل 10 تا 12 دستگاه خیلی خوب برای انجام سی تی آنژیو در ایران موجود است.

چه زمانی آنژیوگرافی به سی تی آنژیو ترجیح داده می‌شود؟
گاهی ‌اوقات شک بالینی پزشک مبنی بر اینکه بيمار گرفتگی رگ دارد ، زياد است. در چنین مواقعی از ابتدا بيمار آنژیو‌گرافی می‌شود. اما گاهی ‌اوقات شک بالینی پزشک خیلی زیاد نیست ؛ بنابراین سی تی آنژیو انجام می‌شود. در هر حال تکنیک سی تی آنژیو به اندازه آنژیوگرافی دقیق نیست. اگر احیاناً سی تی آنژیوگرافی یک رگ تنگ را نشان بدهد ، این تنگی حتماً باید با آنژیوگرافی تأیید شود. یعنی اگر سی تی آنژيوگرافی نشان دهد رگ آنقدر تنگ است که نیاز به عمل جراحی دارد ، جراح با گزارش سی تی آنژیو بيمار را به اتاق عمل نمی‌برد. بلکه مجدد آنژیوگرافی انجام می‌دهد و با گزارش آنژیوگرافی او را جراحی می‌کند. بنابراین اگر شک بالینی پزشک در مورد گرفتگی رگ زیاد باشد ، انجام سی تی آنژیوگرافی در واقع تحمیل یک هزینه اضافی به بيمار خواهد بود.

آنژیوگرافی دردناک نیست!
در آنژیوگرافی موضع موردنظر برای وارد کردن لوله ابتدا با تزریق ماده بی‌حس‌کننده گزیلوکائین (همان بی‌حس ‌کننده‌ای که در دندانپزشکی استفاده می‌شود) بی‌حس می‌شود و بعد از آن دیگر بيمار دردی حس نخواهد کرد و متوجه حرکت لوله در رگ نمی‌شود. بعد از انجام آنژیوگرافی نیز بیمار همان جا در بیمارستان بستری می‌شود و یک کیسه شن سنگین روی موضعی که لوله وارد آن شده بود ، قرار می‌دهند تا جلوی خونریزی شریان را بگیرند و شریان جوش بخورد. جوش خوردن شریان به سادگی جوش خوردن ورید نیست. بنابراین لازم است کیسه شن روی آن فشار بیاورد تا رگ در موضعی که سوراخ شده بود ترمیم شود. تقریباً زمانی معادل صبح تا عصر بیمار باید در این حالت باشد و راه نرود و استراحت کند. همیشه لازم نمی‌شود که بيمار شب را در بیمارستان سپری کند. فقط بیمارانی که احتمال عوارض برایشان زیاد است ، یک شب بستری می‌شوند. در واقع اگر بیمارستان تخت خالی داشته باشد ، سعی می‌کند همه بیماران را 24 ساعت نگه دارد اما مراکزی که خیلی شلوغ هستند ، بیمارانی که خطر برای‌شان کمتر است و هوشیار هستند ، صبح آنژیوگرافی شده و عصر مرخص می‌شوند ، هیچ مشکلی هم برای‌شان ایجاد نمی‌شود.

تصميم‌گيری با پزشک است
یکی از مواردی که شک بالینی ایجاد می‌کند ، درد تیپیک قلبی است. این درد هنگام فعالیت ایجاد می شود. البته یکسری فاکتورهای خطر هم بر ایجاد این درد تأثیر گذارند. برای مثال اگر فرد دیابت یا فشار خون یا چربی خون بالا داشته باشد یا سیگار بکشد و در سنین میانسالی باشد و هنگام فعالیت مثلا بالا و پایین رفتن از پله احساس کند قفسه سینه‌اش درد می‌گیرد و با استراحت دردش فروکش می‌کند ، در واقع دچار درد تیپیک قلبی شده است. چنین بیمارانی با احتمال 90 درصد بالا‌گرفتگی رگ دارند و انجام سی تی آنژیوگرافی برای‌شان یک تکنیک اضافه است و باید مستقیماً آنژیوگرافی شوند. سی تی آنژیو زمانی کاربرد دارد که شک پزشک کم باشد و فقط بخواهد وجود مشکل قلبی را رد یا تأیید کند. برای مثال اگر یک خانم جوان دچار دردی مبهم شده باشد و به فرض یک فاکتور خطر هم داشته باشد اما شک پزشک به گرفتگی رگ زیاد نباشد ، برای او سی تی آنژیوگرافی انجام می‌دهد. یا در مثالی دیگر اگر بيمار بخواهد یک جراحی غیر قلبی داشته باشد ، مثلا یک تومور قلبی داشته باشد اما هیچ فاکتور خطری برای گرفتگی رگ نداشته باشد ، می‌تواند سی تی آنژیوگرافی شود و اگر رگ سالم باشد ، جراح فقط آن تومور را بر می‌دارد.

آنژیوگرافی خطرناک نیست
عوارض و خطرات آنژیوگرافی بسیار کم است. مهم‌ترین عارضه آن حساسیت به ماده حاجب است که آن هم احتمالش کم است. این حساسیت ممکن است خود را به صورت تهوع و استفراغ یا خارش‌های پوستی نشان دهد یا در موراد خیلی شدید‌تر ممکن است بيمار مانند هر حساسیت دیگری به شوک برود. البته این حالت بسیار نادر است و نباید ایجاد استرس کند. عارضه دیگر آنکه باز هم احتمالش کم است و بیشتر در کسانی دیده می‌شود که دیابتی هستند و مشکل کلیه دارند ، نفروپاتی یا همان آسیب کلیه به دلیل تزریق ماده حاجب است.

البته پزشکان با تکنیک‌ها و تمهیداتی که از قبل در نظر می‌گیرند ، از رخداد آن پیشگیری می‌کنند. از دیگر عوارض آنژیوگرافی می‌توان به تهاجمی بودن تکنیک ، آریتمی‌های قلبی ، مشکل در بند آمدن خون در قسمتی که میله از آن وارد شده ، ایجاد فیستول شریان به ورید ، تجمع خون یا کبودی یا هماتوم موضعی و ... اشاره کرد که پزشکان با رعایت نکات خاصی از ایجاد آنها پیشگیری می‌کنند. در کل اگر بخواهیم آنژیوگرافی را با یک تکنیک تهاجمی مقایسه کنیم ، عوارض آن بسیار کمتر است و نگران‌کننده نیست. بیمار حین آنژیوگرافی به صورت مرتب مانیتور می‌شود ، یعنی فقط پزشک به تنهایی حضور ندارد و یک نفر دیگر مستقیماً ضربان قلب بیمار را تحت‌نظر دارد و به محض ایجاد آریتمی ، سریع میله را بیرون می‌کشد. همچنین اگر کسی زمینه آسم و آلرژی داشته باشد ، از قبل حتماً به او داروی ضدحساسیت می‌دهند. اگر هم در بيمار همان لحظه حساسیت ايجاد كرده و تهوع و استفراغ کند ، سریع همان موقع آمپول‌های لازم برایش تزریق می‌شود. بنابراین جای نگرانی وجود ندارد.

جهت ثبت نام در دوره های تعمیر تجهیزات پزشکی وارد لینک زیر شوید: