ریه‌ها مهمترین قسمت دستگاه تنفسی هستند که در عمل تبادل گازهای تنفسی جهت تأمین اکسیژن بافت‌های مختلف بدن و دفع دی‌اکسید کربن نقش دارند. برونش‌ها ، برونشیول‌ها و آلوئول‌ها از اجزای مهم ریه‌ها محسوب می‌شوند که در یک بیماری تنفسی ممکن است درگیر شوند. گاهی ضایعه در بافت ریه یا عروق خونی آن ایجاد میشود. بیماری‌های ریوی در هر سال بسیاری از افراد جامعه را مبتلا میکند که باعث کاهش سطح عملکرد فرد در فعالیت‌های روزمره میشود میزان اختلال در عملکرد تنفس در یک بیماری ریوی به نوع بیماری و وسعت آسیب وارده بستگی دارد. مردمان زیادی در سراسر جهان از آسم ، بیماری مزمن دستگاه تنفس رنج می‌برند. آسم سبب سرفه یا تنگی مجرای تنفسی میشود.
نبولایزر دستگاهی است که در مواردی از جمله سرماخوردگی ،آسم ،برونشیت و سایر بیماری های مربوط به دستگاه تنفس کاربرد دارد .این دستگاه با استفاده از هوا و ذرات بسیار ریز آب دارو را به ریه های بیمار می رساند .با استفاده از این دستگاه بیمار دارو را استنشاق کرده و مانع رسیدن آن به سایر بافت ها و نقاط بدن میشود .به عنوان مثال ممکن است یک داروی تزریقی برای بیماری برونشیت تاثیر زیادی بر بیماری نداشته باشد اما با استفاده از نبولایزر میتوان دارو را مستقیما به دستگاه تنفس رساند که این خود امری بسیار مهم و قابل توجه است .نبولایزر ها هم در بیمارستان ها ،هم در خانه و هم برای مرطوب کردن هوا کاربرد دارند .نبولایزرها در برخی موارد بسیار مهم و استفاده از آنها ضروری است چرا که اثر مستقیمی بر بهبود بیماران دارد .
نبولایزر چطور عمل میکند؟
در نبولایزر های پنوماتیک هوا با فشار توسط یک پمپ ،آب را به ذرات بسیار ریز تبدیل میکنند .این گاز که ترکیبی از اکسیژن و آب است با فشار زیاد از بالای یک لوله مویین عبور میکند .در این حالت محلول حاوی دارو از لوله بالا آمده و از قسمت انتهایی نبولایز شده و به بیمار میرسد .
نبولایزرهای مش کپ به عنوان دستگاه های همراه کاربرد دارند چرا که به جای فناوری ذکر شده از یک صفحه با سوراخ های بسیار بسیار ریز و میکروسکوپی برای نبولایز کردن دارو استفاده میکنند .این دستگاه ها به دلیل نداشتن مخزن و کارکرد آسان با باتری بسیار مورد توجه هستند چرا که در هر حالتی همراه بیمار هستند و استفاده از آن محدود به زمان و مکان خاصی نیست .
به طور کلی ساز و کار تمام نبولایزرها در قسمت هایی بسیار شبیه به هم هستند .مثلا همانطور که گفته شد برخی از آنها با استفاده از هوا و بعضی دیگر با استفاده از آب دارو را به ریه های بیمار میرسانند .یکی دیگر از کاربرد های نبولایزر مرطوب کردن هوای تنفسی بیمار یا کودک است .بیماران تنفسی به دلیل ناتوان بودن ریه ها قادر به تحمل محیط های خشک نیستند و ممکن است کارایی ریه ها در چنین محیط هایی به شدت تحت تاثیر قرار گیرد اما با استفاده از یک نبولایزر میتوان هوای اتاق بیمار را مرطوب و مطلوب نگه داشت .
مزیت استفاده از نبولایزر
با توجه به نوع داروی مصرفی باعث بهبود تهویه، افزایش عملکرد ماهیچه‌های تنفسی ، بهبود استقامت فعالیت‌های عمومی ، جلوگیری از تجمع ترشحات ریوی ، بهبود سرفه ، پیشگیری از آتلکتازی ، کاهش چسبندگی ، کمک به بازگشت خون ، کاهش درد و کاهش اسپاسم میشود. روش‌های دیگر استفاده از دارو مانند خوراکی و تزریقی برای مشکلات دستگاه تنفس کمتر مؤثر و مورد استفاده اند.
موضوعی که استفاده از نبولایزرها را شایع تر ساخته است آن است که دوز دارویی که با نبولایزر تراپی به بیمار داده می شود بسیار کمتر از میزانی است که از طریق خوراکی باید به بیمار داده شود، با این حال دوز موثری که به ریه می رسد بسیار بالاتر از داروهای استنشاقی می باشد.
انواع نبولایزر:
۱- جت نبولایزر که از هوای فشرده برای تشکیل ذرات معلق استفاده می کند.
این دستگاه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. جهت رساندن ذرات نبولایز شده دارو به برونش‌ها ، باید این ارتیکل‌ها به اندازه‌های حداقل ۵ تا ۱۰ میکرون تبدیل شوند. در این حین ممکن است نام تکنولوژی مش کپ Vibrating Mesh را هم بشونید که این سیستم درواقع ارتیکل‌ها را برای تأثیر بر برونشیول‌ها به اندازه ۲ تا ۶ میکرون کوچک می کند.
مش کپ نبولایزرها با استفاده از یک صفحه با سوراخ‌های میکروسکوپی که باعث کوچک شدن قطرات دارو می‌شوند و استفاده از یک پیزوی کوچک برای پرتاب دارو به این صفحه می‌توانند ذرات دارو را به اندازه ۲ تا ۶ میکرون کوچک کنند. همچنین این نوع از نبولایزرها معمولا ابعاد بسیار کوچکی دارند که باعث شده تا به‌عنوان نبولایزرهای همراه استفاده شود.
۲- اولتراسونیک نبولایزر که از لرزش جهت ایجاد ذرات معلق استفاده می نماید.
با ایجاد ذرات معلق، به دارو این امکان داده می شود که به صورت مستقیم از طریق ماسکی که متعلق به خود دستگاه است و روی بینی و دهان بیمار قرار می گیرد به ریه ها فرستاده شود. جذب دارو از ریه ها سریع تر و بسیار کار آمد تر از جذب آن از طریق خوردن دارو می باشد.
دوز دارویی که با نبولایزر تراپی به بیمار داده می شود بسیار کمتر از میزانی است که از طریق خوراکی باید به بیمار داده شود، با این حال دوز موثری که به ریه می رسد بسیار بالاتر از داروهای استنشاقی می باشد.
موارد استفاده از نبولایزر تراپی:
آسم
COPD بیماری انسدادی مزمن ریه
فیبروز کیستیک
سایر بیماری های مزمن و التهابی ریه
نکته قابل توجه آن که نبولایزرها هم در منزل و هم در بیمارستان استفاده می شود.اغلب نبولایزرها را پنوماتیک (فعال شده توسط هوای فشرده) یا اولتراسونیک هستند. هر دو روش ذرات مرطوب آب را برای نشاندن داروها در ریه ها ایجاد می کنند.
نبولایزر گرمایی، ذرات آب گرم شده برای بیمارانی که به طور ارادی تنفس می کنند ، فراهم می کند .برخی بیماران با تنفس هوای سرد اسپاسم برونشی پیدا می کنند،و لازم است هوا یا اکسیژن تنفسی آنها گرم شود.
گرم کردن هوای تنفسی میزان رطوبت قابل دادن به بیمار را افزایش داده و جلوگیری از hypothermia کمک می کند.
اصول عملکرد نبولایزر گرمایی معمولا شامل :
یک المان حرارتی
یک کمپرسور
یک nebulizer jet
پنوماتیک نبولایزر آب را به ذرات ریز تقسیم می کند. این کار توسط اکسیژن فشرده یا هوای فشرده که توسط یک سیلندر یا مسیر تغذیه گاز بیمارستان تأمین می شود ، صورت می گیرد. گاز از طریق یک روزنه خارج شده ، که از بالای یک لوله مؤیین حاوی محلول آب عبور می کند. این گاز آب را به ذرات ریز تبدیل می کند و این ذرات پس از عبور از یک قسمت که برای کاهش اندازه ذرات است به بیمار داده می شود .
نبولایزرهای گرمایی معمولا یک ورودی گاز (برای اکسیژن یا هوای فشرده )دارند ، که به یک فلومتر و ماسک صورت بیمار متصل می شود . سری نبولایزر طوری ساخته می شود که بتوان آن را به یک مخزن ذخیره آب متصل کرد ، و از آن با سرعت ثابت در بالای لوله مؤیین آب برداشت.
نبولایزرهایی با ظرف های ذخیره چند بار مصرف معمولا در ورودی مایع فیلتر برای جلوگیری از ورود ذرات جامد دارند. ظرف های ذخیره یک بار مصرف با کاهش سطح آب به زیر سطح ورودی لوله مؤیین دور انداخته می شوند.
نگهداری صحیح از نبولایزرهای کمپرسوری
توجه داشته باشید که بیماری های تنفسی به شدت حساس می باشند و مراحل درمان آنها نیز بایستی باید محفظه دارو برای هر بیمار اختصاصی باشد و بعد از هربار مصرف دارو این محفظه شسته شود. برای ورود هوا به دستگاه ، فیلتری تعبیه شده تا از ورود ذرات معلق و آلودگی های محیطی جلوگیری شود که باید از تمیز بودن آن مطمئن شد. همچنین پمپ هوا که معمولا از برق شهری استفاده میکند معمولا سالی یکبار نیاز به کنترل و بازرسی دارد.
نبولایزر اولتراسونیک شامل بخش های:
ـ اسیلاتور الکترونیک
ـ مبدل اولتراسوند (کریستال پیزوالکتریکی)
ـ محفظه کوپلینگ (معمولا پر شده از آب )
ـ محفظه نبولایزر (cup هم گفته می شود)
ـ فن
برخی سازنده ها قسمت های اضافی برای هماهنگ کردن نبولایزر برای درمان با دارو با اکسیژن یا برای استفاده همرا ه با مدار تنفسی ونتیلاتور فراهم می کنند.
برای شروع nebulization یک ولتاژ الکتریکی فرکانس بالا (۱تا ۲ MHz) به کریستال پیزو الکتریک در مدار نوسان ساز اعمال می شود . مبدل پیزوالکتریک سیگنال الکتریکی اعمال شده را به نوسانات مکانیکی تبدیل می کند .این نوسانات امواج صوتی با فرکانس ۱ یاMHz ۲ در محفظه کوپلینگ ایجاد می کنند.
ماده کوپلینگ (آب)امواج صوتی را به محلول داخل محفظه نبولایزر هدایت می کند .امواج اولتراسوند ایجاد cavitation (ایجاد خلأ های جزیی در مایع)می کند.که سبب شکل گیری حباب هایی در مایع می شود (وقتی فشار پایین موج کمتر از فشار تبخیر مایع باشد.)
با رسیدن موج به سطح مایع/هوا ، مایع شکل فورانی پیدا می کند و به شکل ذرات در هوا پراکنده می شود .ذرات آب توسط یک ماسک و یا روش های دیگر به بیمار داده می شود .
هنگام درمان با داروها ، مقدار کمی دارو در محفظه نبولایزر ریخته می شود .اندازه ذرات آب توسط فرکانس نوسان تعیین می شود ، هر چه فرکانس بالاتر باشد ، اندازه این ذرات کوچکتر خواهد بود.
سوییچ قطع اتوماتیک برای زمانهایی که آب کافی در محفظه کوپلینگ برای خنک کردن موجود نباشد .
برای اجتناب از نیاز به پر کردن ظرف ذخیره آب برخی نمونه ها مکانیزمی برای حفظ اتوماتیک سطح مایع دارند .
هر دو نبولایزر اولتراسوند و گرمایی ، ذرات را با یکی از روش های زیر گرم می کنند :
ـ یک هیتر قرار گرفته در داخل ظرف ذخیره
ـ یک هیتر وصل شده به سطح خارجی ظرف ذخیره
ـ یک هیتر در دور سری نبولایزر
ـ یک هیتر در دور لوله مؤیین که مایع از آن عبور می کند
مشکلات نبولایزر
مشکلاتی که نبولایزرها معمولا پیدا می کنند ، بیشتر ناشی از عدم آشنایی کاربر با طرز کار دستگاه است. مشکلاتی نظیر عدم دقت در نصب و تنظیم
استفاده از آب معمولی به جای آب مقطر، که سبب می شود رسوب در محفظه ایجاد شود و در کار دستگاه خلل وارد شود .
رعایت نکردن مسایل بهداشتی :
گرم و مرطوب بودن لوله ها ومحفظه نبولایزر ،محیط مناسبی برای رشد میکرو ارگانیسم ها است ، که در صورت توجه نکردن به این امر و استریل یا تعویض نکردن لوله ها در هنگام استفاده از آن برای بیمار دیگر، ممکن است مشکلاتی برای وی ایجاد شود. نبولایزر گرمایی از دهه ۷۰ و نبولایزر اولتراسوند از دهه ۶۰ وجود دارد.
نگهداری صحیح از نبولایزرهای با تکنولوژی مش‌کپ
معمولا این نوع نبولایزر با باطری کار میکند و بهتر آن است که از باطری آلکالاین برای منبع انرژی آن استفاده شـود. شستشوی محفظه دارو باید با دقت و ظرافت کامل انجام شود تا از خشک شدن دارو در این قسمت جلوگیری شود. زیرا اثرات این اتفاق برای بیماران بسیار خطرناک خواهد بود.
